Αναρωτηθήκατε ποτέ; 1

Τι είναι τα γονίδια "imprinted";

Μιλάμε για εντυπωμένα (imprinted) γονίδια όταν η μετάλλαξη ενός συγκεκριμένου γονιδίου έχει ως αποτέλεσμα οι γενετικές πληροφορίες που κληρονομούνται από τον πατέρα κι εκείνες που κληρονομούνται από τη μητέρα να μην είναι ισοδύναμες.

Το γονίδιο είναι η μονάδα πληροφορίας που περιέχεται στη γενετική κληρονομιά μας, στα χρωμοσώματα, τα οποία αποτελούνται από DNA (δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ). Όταν κατά την αναπαραγωγή το γενετικό υλικό των δύο γονέων ενώνεται για να σχηματιστεί μια νέα ζωή, κάθε πληροφορία αντιγράφεται από τα αντίστοιχα αλληλόμορφα γονίδια που κληρονομούνται από τον πατέρα και τη μητέρα αντίστοιχα.

Συνήθως και τα δύο συνεισφέρουν στον καθορισμό ενός συγκεκριμένου χαρακτηριστικού. Σ' ένα εντυπωμένο γονίδιο η πληροφορία που προέρχεται από τον ένα γονέα παραμένει σιωπηλή, δηλαδή δε συμμετέχει καθόλου στην κωδικοποίηση ενός συγκεκριμένου χαρακτηριστικού. Για ορισμένα γονίδια αυτό συμβαίνει μόνο αν η μετάλλαξή τους κληρονομείται από τη μητέρα, ενώ για άλλα από τον πατέρα.

Έχει παρατηρηθεί ότι η ανάπτυξη ορισμένων όγκων στα παιδιά σχετίζεται με αλλαγές σ' ένα γονίδιο που κληρονομείται από τη μητέρα. Αν η ίδια μετάλλαξη κληρονομηθεί από τον πατέρα, ο όγκος δεν αναπτύσσεται. Το imprinting ξεκινά κατά τη γαμετογένεση, τη δημιουργία των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων, αλλά στη συνέχεια η νέα πληροφορία κληροδοτείται και στις μελλοντικές γενιές.

Ποια είναι η προέλευση της λέξης "νάιλον";

Το νάιλον, ίνα που εφευρέθηκε από την DuPont και κυκλοφόρησε στην αγορά το 1938, ονομάστηκε αρχικά ρεγιόν 66. Η ονομασία αυτή απορρίφθηκε τόσο γιατί δημιουργούσε σύγχυση όσο και γιατί η νέα ίνα θεωρούνταν ανώτερη του ρεγιόν, που κατασκευαζόταν από ξύλο.

Προτάθηκαν λοιπόν άλλα ονόματα όπως duparooh (αρκτικόλεξο της φράσης "DuPont pullsa rabbit out of hat", "η DuPont βγάζει ένα κουνέλι από το καπέλο", τα οποία επίσης απορρίφθηκαν. Αργότερα υπήρξε η ιδέα να ονομαστεί nuron -πιθανή σύμπτυξη των ονομάτων "nuray" και "dulon", που πρότεινε η DuPont-, αλλά κι αυτό απορρίφθηκε γιατί χρησιμοποιούνταν.

Έτσι το "nuron" έγινε "nulon", έπειτα "nilon" και τελικά "nylon". Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η οποία αποδείχθηκε αβάσιμη, το "ny" σημαίνει Νέα Υόρκη και το "lon" Λονδίνο. Άλλοι, πάλι, υποστηρίζουν ότι πρόκειται για συντομογραφία της προσβλητικής έκφρασης "Now you lousy old nincompoop" (γεροξεκούτη).

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρα αυτοκτονούν;

Η πρώτη μελέτη τεκμηρίωσης της κυτταρικής αυτοκτονίας ή απόπτωσης έγινε το 1965. Ο όγκος του κυττάρου μειώνεται ταχύτατα, ο πυρήνας αποσυντίθεται, τα χρωμοσώματα σπάνε και σε λιγότερο από δύο ώρες δημιουργείται ένα συσσωμάτωμα πρωτεϊνών το οποίο εξαλείφεται μέσω φαγοκύτωσης από τα ειδικά κύτταρα.

Η αρχική ερμηνεία που δόθηκε για την απόπτωση ήταν ότι οφειλόταν αποκλειστικά σε τραυματικά γεγονότα. Αργότερα ανακαλύφθηκε ότι παίζει βασικό ρόλο στην ανανέωση των ιστών κι ότι είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη του εμβρύου. Το έμβρυο σχηματίζεται σαν να ήταν γλυπτό.

Ο θάνατος ορισμένων κυττάρων τού δίνει το τελικό του σχήμα, όπως ο θάνατος των κυττάρων ανάμεσα στα δάχτυλα δίνει μορφή στο χέρι. Η απόπτωση παίζει σημαντικό ρόλο και στη δημιουργία του νευρικού συστήματος αλλά και του θύμου αδένα, οργάνου που ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Γιατί δε λιώνουν τα ιγκλού;

Παρ’ όλο που οι περισσότεροι Εσκιμώοι μένουν πλέον σε σπίτια από πέτρες ή ξύλα, συνηθίζουν ακόμη να κατασκευάζουν ιγκλού σε ορισμένες περιστάσεις ή όταν ταξιδεύουν.

Τα κατασκευάζουν από ορθογώνια κομμάτια παγωμένου χιονιού που τοποθετούνται κυκλικά, ώστε η κατασκευή να συγκλίνει και να σχηματιστεί τελικά ένας τέλειος θόλος. Οι σχισμές και τα σημεία επαφής γεμίζονται με χιόνι. Τότε οι Εσκιμώοι ανάβουν μια λάμπα που καίει λίπος φάλαινας, ώστε να αναδίδει πολλή θερμότητα. Κλείνουν την πόρτα με ένα κομμάτι πάγου και το ιγκλού γίνεται αεροστεγές. Το χιόνι αρχίζει να λιώνει, όμως επειδή η οροφή του θόλου είναι καμπύλη, δε στάζει - αντιθέτως, τα κομμάτια του χιονιού εμποτίζονται με υγρασία. Τότε οι Εσκιμώοι ανοίγουν την πόρτα και ο ψυχρός αέρας μεταμορφώνει το ιγκλού σε ένα συμπαγές και ανθεκτικό καταφύγιο, που λιώνει μόνο με το τέλος του χειμώνα.

Πώς γίνονται καταδύσεις σε νερά με καρχαρίες;

Μέχρι πρόσφατα, οι καταδύσεις σε νερά με πολλούς καρχαρίες ήταν -κατά κοινή ομολογία- ένα εξαιρετικά επικίνδυνο εγχείρημα.

Σήμερα οι καρχαρίες αποτελούν ένα από τα δημοφιλέστερα κίνητρα για τους δύτες σε όλο τον κόσμο. Ένα από τα πιο ονομαστά σημεία για τέτοιου είδους καταδύσεις είναι οι Μπαχάμες. Στο νησί Γκραντ Μπαχάμα ο Σύλλογος Υποβρύχιων Εξερευνητών (UNEXSO), όμιλος καταδύσεων με έτος ιδρύσεως το 1965, μελετά καρχαρίες και δελφίνια, ενώ παράλληλα εξερευνά ναυάγια ή υποθαλάσσιες γαλάζιες σπηλιές. Αυτό που καθιστά τις καταδύσεις του UNEXSO μοναδικές στον κόσμο είναι η μέθοδός του. Ένας πεπειραμένος δύτης ταΐζει τους καρχαρίες, φορώντας μια στολή πλεγμένη από ατσάλινους κρίκους η οποία προστατεύει από τις δαγκωματιές. Κάθε μεσημέρι, περίπου δέκα τολμηροί ερασιτέχνες δύτες λαμβάνουν μέρος στην κατάδυση σε μια περιοχή του κοραλλιογενούς υφάλου που εύγλωττα ονομάζεται «πέρασμα των καρχαριών». Δώδεκα έως είκοσι πέντε καρχαρίες της Καραϊβικής Carcharhinus perezii κάνουν κύκλους γύρω από τον δύτη που τους ταΐζει. Πρόκειται για ένα μισάωρο γεμάτο δυνατές συγκινήσεις.

Πόσοι άνθρωποι έχουν ζήσει στη Γη μέχρι σήμερα;

Από τις μελέτες που έχει διενεργήσει ο δημογράφος Ζαν Μπουρζουά Πικά, προκύπτει ότι περίπου 85 δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν κατοικήσει μέχρι τώρα τον πλανήτη μας. Απ' αυτούς, τα 6 δισεκατομμύρια και πλέον βρίσκονται σήμερα εν ζωή.

Από πότε οι άνθρωποι άρχισαν να γιορτάζουν τα γενέθλιά τους;

Η πρώτη γιορτή γενεθλίων έχει καταγραφεί στην Αίγυπτο και χρονολογείται από το 3.000 π.Χ. Βέβαια, εκείνα τα χρόνια μόνο οι Φαραώ είχαν το προνόμιο αυτό. Αργότερα, οι Έλληνες υιοθέτησαν την εκλεκτή συνήθεια των Φαραώ και καθιέρωσαν τον εορτασμό των θεών τους κάθε μήνα. Με τα χρόνια άρχισαν και οι "κοινοί" θνητοί να διοργανώνουν γιορτές. Επειδή όμως δεν άρμοζε να έχουν τις ίδιες τιμές με τους θεούς και τους ημίθεους, τα γενέθλια έγιναν γρήγορα αφορμή για εορτασμό. Το κωμικοτραγικό της υπόθεσης ήταν ότι στην αρχαία Ελλάδα εξακολουθούσαν να τα γιορτάζονταν ακόμα και μετά θάνατον. Το έθιμο πήραν από τους Έλληνες οι Ρωμαίοι, συμπεριλαμβάνοντας τα γενέθλια στο ετήσιο εορτολόγιο της κάθε οικογένειας. Μάλιστα, καθιερώθηκαν και επίσημες ημερομηνίες για τα γενέθλια του αυτοκράτορα, της οικογένειάς του και των μελών της Συγκλήτου, που ονομάζονταν Dies Natalis (μέρες γέννησης). Το έθιμο καταργήθηκε προσωρινά στα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού. Τότε οι χριστιανοί, οι οποίοι διώκονταν για την πίστη τους, διατράνωναν πως δεν αρμόζει να γιορτάζουν την επέτειο της γέννησής τους. Γι' αυτούς, ο θάνατος ήταν πιο σημαντικός γιατί οδηγούσε στην αιώνια ζωή. Η εκκλησία άρχισε να γιορτάζει τη γέννηση του Χριστού μόλις τον τέταρτο αιώνα. Από τότε χρονολογείται και το έθιμο να γιορτάζουμε τα γενέθλια με τούρτα και κεράκια.

Πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά η καρδιά ως σύμβολο αγάπης;

Η αντίληψη ότι η καρδιά συμβολίζει τα συναισθήματα είναι σχετικά καινούρια και δυτικής προέλευσης. Σε άλλους πολιτισμούς είτε προσλαμβάνει διανοητικές λειτουργίες είτε αποτελεί κέντρο της διαίσθησης. Γενικά ως σύμβολο εμφανίζεται από την αρχαιότητα. Το σχήμα της θυμίζει ανεστραμμένο τρίγωνο, σύμβολο της θηλυκότητας. Αντίθετα, το αρσενικό ή ενεργητικό στοιχείο αποδίδεται μ' ένα τρίγωνο που έχει την κορυφή του προς τα πάνω. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι αναπαριστούσαν την καρδιά μ' ένα ιερογλυφικό που έμοιαζε με αγγείο και συμβόλιζε την έδρα της ψυχής. Στην ισλαμική παράδοση αποτελεί το όργανο της σκέψης και της πνευματικής ζωής. Μόνο μετά το τέλος του Μεσαίωνα εμφανίστηκε στα ερωτικά ποιήματα ως σύμβολο αγάπης. Την ίδια περίοδο αποτυπώθηκε για πρώτη φορά και σε αγιογραφίες, συμβολίζοντας την πνευματική αγάπη. Σε ορισμένες εικόνες η καρδιά του Ιησού διαπερνάται από το ακάνθινο στεφάνι και αιμορραγεί, ενώ σε άλλες η καρδιά της Παναγίας τρυπιέται από εφτά ξίφη. Πόσες επίσημες γλώσσες υπάρχουν στον κόσμο; Οι επίσημες γλώσσες παγκοσμίως είναι περισσότερες από 6.000, χωρίς να είναι όμως πάντα σαφής η διαφοροποίηση ανάμεσα στη γλώσσα και στη διάλεκτο. Σύμφωνα με τον Ethnologue, τον πιο ολοκληρωμένο κατάλογο, οι γλώσσες είναι 6.809. Σε αυτές περιλαμβάνονται κάποιες που ομιλούνται από έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων όπως τα κινεζικά των μανδαρίνων, τα αγγλικά, τα ισπανικά και τα ινδικά, αλλά και περίπου 1.700 που ομιλούνται από λιγότερους από χίλιους ανθρώπους. Υπολογίστηκε ότι μέσα στον επόμενο αιώνα 3.000 από αυτές θα έχουν εξαφανιστεί. Μια γλώσσα την οποία οι γονείς δεν μαθαίνουν στα παιδιά τους αφανίζεται. Σε κάποια σημεία του κόσμου υπάρχει μεγάλη γλωσσική ποικιλομορφία. Στην Ευρώπη, ο Ethnologue καταμετρά 230 διαφορετικές γλώσσες και στην Ασία περίπου 2.197. Στην Παπούα της Νέας Γουινέας, 3,9 εκατομμύρια άνθρωποι μιλούν περίπου 832 διαφορετικές γλώσσες. Λέγεται ότι «η γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και στόλο». Με άλλα λόγια, η οικονομία και η πολιτική καθιστούν μια διάλεκτο επίσημη γλώσσα. Τα εβραϊκά ανέκαθεν θεωρούνταν διάλεκτος του εβραϊκού λαού και θεωρείται επίσημη γλώσσα μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Τι είναι η πεντάλφα; Η πεντάλφα είναι ένα αρχαίο σύμβολο, ένα αστέρι με πέντε γωνίες μέσα σε έναν κύκλο. Πριν από τους Σουμερίους τη λάτρευαν πολλοί πολιτισμοί. Το όνομα προήλθε από τους ακόλουθους του Πυθαγόρα και περιγράφει το σχήμα της, που αποτελείται από πέντε διασταυρωμένα Α. Η χρήση του πρώτου γράμματος της αλφαβήτου συμβολίζει την πολλαπλότητα του ατόμου που αποτελεί μέρος του συνόλου. Ο εβραϊκός λαός την είχε έμβλημά του διότι τους θύμιζε την Πεντάτευχο, τα πέντε πρώτα βιβλία του Μωυσή. Η πεντάλφα αποτελεί επίσης σημαντικό σύμβολο στη μαγεία, γι’ αυτό είναι γνωστή και ως «δρυίδης ρίζα» ή «αστέρι της μάγισσας». Σε αυτή την παγανιστική εκδοχή, κάθε μύτη του αστεριού έχει το δικό της συμβολισμό: πνεύμα, νερό, φωτιά, γη και αέρας, ενώ ο κύκλος γύρω από το αστέρι αναπαριστά τον θεό ή τη θεά. Η πεντάλφα θεωρείται ότι φέρνει τύχη, ως εκ τούτου τη χρησιμοποιούν ακόμη και πολιτικοί. Γιατί πολλοί λιποθυμούν στη θέα μιας βελόνας ή μιας ένεσης; Καθετί που θυμίζει στον άνθρωπο πόσο τρωτός είναι, του δημιουργεί ένα αίσθημα δυσφορίας που μεγεθύνεται όταν πρόκειται για αντικείμενα που τσιμπούν το δέρμα, το προστατευτικό του σώματός μας. Συχνά η δυσφορία προκαλεί λιποθυμία. Το συναίσθημα του φόβου μειώνει τους χτύπους της καρδιάς και ταυτόχρονα διαστέλλει τα αιμοφόρα αγγεία. Ο εγκέφαλος δεν αιματώνεται επαρκώς, προκαλώντας έτσι απώλεια των αισθήσεων. Σχετικά με τα αίτια για τα οποία ο οργανισμός μας αντιδρά με τον συγκεκριμένο τρόπο, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Συναισθήματα όπως ο θυμός δεν προκαλούν ποτέ λιποθυμία, καθώς αυξάνουν τον καρδιαγγειακό ρυθμό και τη ροή του αίματος για να μας προετοιμάσουν για κάποια αναμέτρηση ή υπαναχώρηση. Ο πολύ έντονος πόνος ή ο φόβος προκαλούν μια μορφή ενστικτώδους άρνησης. Θεωρούμε ότι η αναμέτρηση ή η υπαναχώρηση είναι ανώφελα και ο οργανισμός αντιδρά με μια μορφή εικονικού θανάτου. Γιατί οι γυναίκες αηδιάζουν περισσότερο από τους άντρες; Οι γυναίκες αηδιάζουν συχνότερα, συγκριτικά με τους άντρες, όταν βλέπουν πληγές, σκουπίδια ή έντομα. Η αποστροφή που νιώθουν τις προστατεύει από τον κίνδυνο μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών που επιφέρουν τον θάνατο. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι ο αναπαραγωγικός ρόλος των γυναικών τις καθιστά πιο ευαίσθητες. Καθώς το ανθρώπινο είδος έχει ως στόχο του την επιβίωση, οι γυναίκες πρέπει να αποφεύγουν ουσίες που ενδεχομένως θα μπορούσαν να τις βλάψουν. Και οι νέοι αηδιάζουν ευκολότερα από τους μεγαλύτερους. Τα άτομα σε ηλικία αναπαραγωγής προστατεύουν ενστικτωδώς την ικανότητά τους να κάνουν παιδιά. Το γεγονός ότι το αίσθημα αηδίας μάς προστατεύει από τον κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών αποδείχθηκε μετά από έρευνα που διενήργησε το London School of Hygiene and Tropical Medicine στη Μεγάλη Βρετανία. Οι αντιδράσεις 40.000 ατόμων κατέδειξαν ότι ένα ύφασμα λεκιασμένο με μια ακαθόριστη ουσία προκαλούσε λιγότερη αηδία από την επαφή με σωματικά υγρά. Επίσης τα έντομα προκαλούσαν πιο έντονες αντιδράσεις συγκριτικά με τα σκουλήκια. Γιατί όταν κάνουμε μια χειρωνακτική εργασία βγάζουμε έξω τη γλώσσα μας; Η τάση να βγάζει κάποιος τη γλώσσα του όποτε κάνει μια χειρονακτική εργασία που απαιτεί προσήλωση της προσοχής και ακρίβεια ανήκει σε μια κατηγορία σωματικών κινήσεων που ονομάζονται συγκινησίες, όρος που περιγράφει την ακούσια κίνηση μιας ομάδας μυών που προκαλείται από την εκούσια κίνηση ενός άλλου μέρους του σώματος. Η αιτία αυτού του φαινομένου είναι η ίδια η δομή του εγκεφάλου. Η κίνηση των μυών του χεριού και του προσώπου ελέγχεται από γειτονικές περιοχές του εγκεφάλου. Η ενεργοποίηση της εγκεφαλικής περιοχής που επιτρέπει την κίνηση του χεριού "παρασύρει" και την ενεργοποίηση της γειτονικής εγκεφαλικής περιοχής, η οποία με τη σειρά της προκαλεί την ακούσια κίνηση ενός άλλου μέρους του σώματος. Μπορεί ταυτόχρονα να σημειωθεί κι ένα άλλο φαινόμενο. Η εντατική προσήλωση κατά την εκτέλεση μιας εργασίας, είτε χειρωνακτικής είτε άλλου τύπου, πυροδοτεί κάποιες αυτόματες κινήσεις όπως το να βγάζει κάποιος τη γλώσσα του ή να πιάνει τα μαλλιά του όταν μιλά μπροστά σε κοινό. Όταν η προσοχή εστιάζεται αποκλειστικά σε μια δραστηριότητα εκδηλώνονται ακούσιες συμπεριφορές οι οποίες σε άλλη περίσταση θα καταστέλλονταν, αλλά τη δεδομένη στιγμή δεν μπορούν να ελεγχθούν. Γιατί τρίβουμε τα μάτια μας όταν είμαστε κουρασμένοι; Οι απόψεις των ερευνητών διίστανται. Τρίβουμε τα μάτια μας επειδή τα ανοιγοκλείνουμε λιγότερο, κάτι που συμβαίνει είτε όταν νιώθουμε κουρασμένοι είτε όταν προσηλωνόμαστε σε κάτι. Έτσι ο κερατοειδής χιτώνας ξηραίνεται και ερεθίζεται, γι’ αυτό όταν ανοιγοκλείνουμε τα μάτια η κίνηση αυτή βοηθά ώστε να εκκρίνονται περισσότερα υγρά και να υγραίνεται η επιφάνειά του. Γιατί σκεφτόμαστε πριν απαντήσουμε; Χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα για να δούμε μια νοητική εικόνα. Στην ερώτηση "τι σχήμα έχουν τα αφτιά του αλόγου", ακολουθούμε την εξής διαδικασία: Στρέφουμε το βλέμμα αλλού και προσπαθούμε να φανταστούμε πρώτα το αντικείμενο και μετά την τριγωνική μορφή. Στα δευτερόλεπτα που μεσολαβούν πριν από την απάντηση, στο τμήμα του εγκεφαλικού φλοιού που αντιστοιχεί στον αυχένα, σχηματίζεται η εικόνα του ζώου˙ το άλογο παίρνει σάρκα και οστά και η προσοχή μας επικεντρώνεται στο σχήμα του κεφαλιού του. Τα δεδομένα που βρίσκονται καταγραμμένα στην οπτική μνήμη, η οποία εδρεύει στην περιοχή των κροτάφων, στέλνονται σ' αυτή την περιοχή του εγκεφάλου, γιατί μόνο εκεί μπορούν να οργανωθούν στο χώρο σαν να έβλεπε το μάτι ένα αληθινό άλογο. Αν επαναλάβουμε την ερώτηση ένας ενήλικος θα απαντήσει χωρίς δισταγμό, ενώ ένα παιδί θα πρέπει να φανταστεί ένα άλογο. Τα παιδιά, σε σχέση με τους ενηλίκους, ανατρέχουν πιο συχνά στην οπτικοποίηση, γιατί δε διαθέτουν ξεκάθαρες κατηγορίες εικόνων. Μπορούμε να βοηθήσουμε τη μνήμη μας; Οι νευρολόγοι και οι φαρμακολόγοι συμφωνούν ότι δεν υπάρχει κάποια φαρμακευτική θεραπεία ή συσκευή που να μπορεί να βελτιώνει τη μαθησιακή μας ικανότητα και γενικά τη μνήμη μας. Μέχρι σήμερα δεν έχει απομονωθεί καμιά ουσία ικανή να αναπτύσσει τη μνήμη, για την οποία δε γνωρίζουμε και πολλά. Συνεπώς είναι ανώφελο να προστρέχουμε στα διάφορα "πολλά υποσχόμενα" προϊόντα που υπάρχουν στην αγορά. Υπό κανονικές συνθήκες, και όταν δεν υπάρχουν παθήσεις ή αναπηρίες, ο μόνος τρόπος για να μην ξεχνάμε είναι να βελτιώνουμε την ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης, αποφεύγοντας να αφαιρούμαστε κατά την ώρα της μάθησης. Τι θα βλέπαμε αν ταξιδεύαμε με την ταχύτητα του φωτός; Αυτό το ερώτημα ώθησε τον Αϊνστάιν να δουλέψει πάνω στη διάσημη Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας. Οι εξισώσεις του δείχνουν ότι, όσο αυξάνεται η ταχύτητα με την οποία κινούμαστε, τα αντικείμενα αρχίζουν να διαστρεβλώνονται, ενώ βλέπουμε μπροστά μας ένα φως το οποίο ολοένα και δυναμώνει. Και μετά, ξεκινά ένα πραγματικά εντυπωσιακό σόου: τα αντικείμενα που είναι μακριά μας φαίνεται σαν να απομακρύνονται ακόμη περισσότερο, ενώ αρχίζουμε να βλέπουμε αυτά που βρίσκονται πίσω μας. Τελικά, όταν αγγίζουμε την ταχύτητα του φωτός, το μόνο που βλέπουμε είναι ένα απερίγραπτα φωτεινό σημείο, που το περιβάλλει το απόλυτο σκοτάδι. Υπάρχουν υπόγειες φωτιές; Όχι μόνο υπάρχουν, αλλά είναι και εκπληκτικά συνηθισμένες. Ανάβουν όπου υπάρχουν φλέβες άνθρακα και μεταδίδονται κατά μήκος τους. Εξαπλώνονται αργά, λόγω της περιορισμένης παροχής οξυγόνου, αλλά μπορεί να καίνε για μεγάλο χρονικό διάστημα: μια υπόγεια φωτιά στο φυσικό καταφύγιο του Φλεγόμενου Όρους στην Αυστραλία εκτιμάται ότι σιγοκαίει εδώ και 5.500 χρόνια. Δεν μπορούμε να υπολογίσουμε πόσες υπόγειες φωτιές υπάρχουν συνολικά στη Γη. Σύμφωνα με μια μελέτη, μόνο στην Κίνα οι υπόγειες φωτιές καίνε περίπου 200 εκατομμύρια τόνους άνθρακα το χρόνο, ενώ οι ρύποι που εκπέμπουν στην ατμόσφαιρα μπορούν να συναγωνιστούν τα καυσαέρια που εκπέμπουν όλα τα αυτοκίνητα στις ΗΠΑ μαζί. Και, όπως σωστά φανταστήκατε, έχουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν πιο γρήγορα από αυτά των ποδιών; Τα νύχια των χεριών καταπονούνται περισσότερο και πιο συστηματικά από τα νύχια των ποδιών. Εικάζεται λοιπόν ότι η καθημερινή «ταλαιπωρία» που υφίστανται διεγείρει άμεσα την ανάπτυξή τους. Μια ακόμη, πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι κατά τη διάρκεια της εξέλιξης τα νύχια των χεριών μας έχουν προικιστεί με ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης προκειμένου να αντισταθμίζουν τις φθορές τους. Ωστόσο, τα νύχια των ποδιών έχουν μεγαλύτερο πάχος, οπότε η ποσότητα υλικού που αναγεννιέται σε αυτά δεν είναι ουσιαστικά πολύ μικρότερη από αυτήν των νυχιών στα χέρια, παρ’ όλο που μεγαλώνουν πολύ πιο αργά σε μήκος. Θα μπορούσε ποτέ ο άνθρωπος να αναπτύξει φτερά; Είναι ουσιαστικά αδύνατο. Αν αρχίζαμε να εξελισσόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση, το είδος μας θα υπόκειτο σε κάποιο είδος επιλεκτικής πίεσης η οποία θα ευνοούσε την ανάπτυξη πρωτο-φτερών – και δεν παρατηρείται καμία τέτοιου είδους εξέλιξη. Για να αναπτύξουμε λειτουργικά φτερά, θα έπρεπε επίσης να γίνουμε πιο μικρόσωμοι, να αποκτήσουμε κυψελοειδή οστά και να μειωθεί το βάρος μας χάνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό της μυϊκής μάζας των ποδιών μας και σχεδόν όλα τα δόντια μας. Αν τα χέρια μας εξελίσσονταν σε φτερά, θα έχαναν την επιδεξιότητά τους και δε θα μπορούσαμε πλέον να τα χρησιμοποιήσουμε. Αν πάλι τα φτερά αναπτύσσονταν ως ξεχωριστά άκρα, θα έπρεπε να οργανωθεί εκ νέου η δομή του σκελετού και του μυϊκού συστήματóς μας, εξέλιξη που θα χρειαζόταν εκατομμύρια χρόνια. Γιατί τα μαλλιά μας σγουραίνουν μετά το λούσιμο; Το σχήμα των μαλλιών μας φανερώνει το σχήμα των μορίων από τα οποία είναι φτιαγμένα. Πρόκειται για μόρια κερατίνης (ένα είδος πρωτεΐνης), που μοιάζουν με μακριά ελατήρια τα οποία είναι μπλεγμένα σαν σχοινί. Τα «σχοινιά» παραμένουν μαζί χάρη σε ισχυρούς χημικούς δεσμούς, τους λεγόμενους δισουλφιδικούς, ενώ τα μεμονωμένα μόρια μπλέκονται μεταξύ τους χάρη σε πιο ασθενείς δεσμούς υδρογόνου. Οι δισουλφιδικοί δεσμοί μπορούν να σπάσουν μόνο με τη θερμότητα (αυτό το φαινόμενο παρατηρείται κατά την επεξεργασία των μαλλιών στην περμανάντ). Από την άλλη, οι δεσμοί υδρογόνου επηρεάζονται από το νερό, γι’ αυτό τα μεμονωμένα μόρια αλλάζουν προσωρινά σχήμα όταν βρέχονται. Ποιο δέντρο απορροφά το περισσότερο CO2 από την ατμόσφαιρα; Θεωρητικά, τα δέντρα απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και το αποθηκεύουν ως ξύλο. Αλλά αυτή η ποσότητα αερίου παραμένει «εγκλωβισμένη» μόνο μέχρι να πεθάνει το δέντρο. Μετά, καθώς το φυτό αποσυντίθεται από μη φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, όπως μικροοργανισμούς και μύκητες, το CO2 απελευθερώνεται και πάλι στον αέρα. Ο μόνος τρόπος για να έχουμε μεγαλύτερη απορρόφηση παρά έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι να φυτέψουμε τεράστιες περιοχές (που να καταλαμβάνουν περίπου δύο φορές την έκταση της Μ. Βρετανίας). Ποια δέντρα θα ήταν καλή επιλογή για κάτι τέτοιο; Σίγουρα όχι μη γηγενή, ταχύτατα αναπτυσσόμενα είδη, τα οποία θα μπορούσαν να διαταράξουν τη βιοποικιλότητα του δάσους και να απελευθερώσουν CO2 από το έδαφος στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής τους. Μάλιστα, στις κρύες χώρες του βορρά τα δάση μάλλον θερμαίνουν την ατμόσφαιρα παρά την ψυχραίνουν, δεδομένου ότι οι άγονες χιονισμένες εκτάσεις αντανακλούν περισσότερο ηλιακό φως στο διάστημα από τα χιονισμένα δάση. Επομένως, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να περιορίσουμε την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα μέσω της δεντροφύτευσης είναι να φυτέψουμε γηγενή είδη σε τροπικές ζώνες και στη συνέχεια να φροντίσουμε για την προστασία αυτών των δασών. Γιατί το νερό είναι υγρό, αφού αποτελείται από δύο αέρια; Γενικά τα άτομα του υδρογόνου κυκλοφορούν σε ζεύγη, συνθέτοντας μόρια υδρογόνου. Το ίδιο και τα άτομα του οξυγόνου. Όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία, τόσο πιο γρήγορα κινούνται αυτά τα μόρια. Όταν ο υδράργυρος «χτυπά κόκκινο», τα μόρια αποσυντίθενται και τα άτομα κάνουν καινούριους συνδυασμούς. Δηλαδή, δύο άτομα υδρογόνου ενώνονται με ένα άτομο οξυγόνου και δημιουργούν ένα μόριο νερού. Όμως, τα άτομα υδρογόνου και οξυγόνου που βρίσκονται σε διαφορετικά μόρια νερού συνεχίζουν να έλκονται καθώς πλησιάζει το ένα το άλλο. Αυτή η αμοιβαία έλξη τα κρατά μαζί μετατρέποντας το νερό σε υγρό, αντί να ταλαντεύονται σε αέρια κατάσταση. Σε ποια θερμοκρασία θα πάγωνε ολόκληρη η ατμόσφαιρα; Γύρω στον ένα βαθμό πάνω από το απόλυτο μηδέν. Όταν θα ξεκινούσε η διαδικασία ψύξης, θα πάγωνε αρχικά το νερό. Θα ακολουθούσαν το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο. Σε αυτό το στάδιο, η θερμοκρασία θα είχε αγγίξει τους -183ºC. Όμως, ο υδράργυρος θα έπρεπε να κατρακυλήσει ακόμη περισσότερο για να παγώσει το αργό (-189ºC), το άζωτο (-210ºC) και το οξυγόνο (-218ºC). Αλλά το 0,001% της ατμόσφαιρας (υδρογόνο και ήλιο σε ίσα μέρη) δε θα είχε παγώσει ακόμη. Το υδρογόνο θα πάγωνε στους (-259ºC), ενώ το ήλιο σε λιγότερο από ένα βαθμό πάνω από το απόλυτο μηδέν (-273,15ºC).